روایت تاریخی

مقام و منزلت حضرت خديجه كبري سلام الله علیها: حضرت خدیجه سلام الله علیها پانزده سال پیش از عام الفیل در مکه، در خانواده ای بزرگ و ارجمند به دنیا آمد. در دوران جوانی که با تشکیل کاروان های تجاری به کسب درآمد پرداخت. درخشان ترین صحنه زندگی او پیش از بعثت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم مربوط به زمانی است که با وجود مکنت و ثروت، هرگز در جامعه فاسد آن روزگار، خود را به دست امواج سهمگین جاهلیت نسپرد و به درجه ای از کمال و پاکی رسید که به «طاهره» ملقب گشت. افزون بر این لقب، به برخی دیگر از القاب او می‌توان اشاره کرد از جمله: «مبارکه» «سیده نسوان» «کبری» به معنی ارجمند و والامقام که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم این لقب را پس از

ازدواج به او داد. بنا بر منابع تاریخی، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم و حضرت خدیجه سلام الله علیها در اجداد خود اشتراک داشته اند و نوه عموی یکدیگر بوده اند و خویشاوندی نزدیکی میان آنها وجود داشته است. (دایرة المعارف تشیع، زیرنظر: بهاءالدین خرمشاهی، ج ۴، مدخل خدیجه همسر پیامبر).

بی شک حضرت خدیجه به عنوان اولین همسر گرامی پیامبر از جایگاه ویژه ای برخوردار است تا جائیکه خداوند متعال در آیۀ ۶ سوره احزاب در شأن او میفرماید: النَّبِيُّ أَوْلى‏ بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُم‏  یعنی پیامبر سزاوارتر به مؤمنان است از خود آنان و زنان پیامبر مادران مؤمنان هستند. به غیر از این آیه به نظر بسیاری از مفسران، آیۀ ۸ سوره ضحی « وَ وَجَدَكَ عائِلاً فَأَغْنى‏؛ و تو را فقیر یافت و توانگر کرد» به نقش اقتصادی حضرت خدیجه سلام الله علیها در پیشرفت نهضت جهانی اسلام اشاره دارد. حضرت خدیجه به عنوان نخستین «ام المومنین» در قرآن مورد توجه قرار گرفته است. این سعادت از بین همه زنان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم نصیب خدیجه سلام الله علیها شده است که یازده امام از نسل او از طریق فاطمه سلام الله علیها به وجود آید.

علیعلیه السلام می فرماید: سالار زنان در جهان (در اندیشه و دانش و منش مترقی) این چهار زن کمال جو (و ستم ستیز و آزادی خواه) هستند: خدیجه دختر خُوَیلِد، فاطمه ریحانۀ پیامبر، آسیه، و دیگر مریم دختر عمران». ( ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۱۰، ص ۲۶۶) در جائی دیگر امیرمؤمنان علی علیه السلام در «خطبه قاصعه» می‌فرماید: روزی که رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم به پیامبری رسید، نور اسلام به هیچ خانه ای وارد نشد، جز به خانه پیامبر و خدیجه و من سومین نفر آنها بودم که نور وحی در رسالت را می‌دیدم و عطر نبوت را استشمام می‌کردم. ( نهج البلاغه، خطبه قاصعه )

سیدالشهداعلیه السلام نیز  در روز عاشورا، در ضمن خطبه ای که خود را به دشمن معرفی می کرد، از نسبتش با حضرت خدیجه به عنوان یک بانوی وارستۀ الهی با افتخار یاد می کند و میفرماید: شما را به خدا سوگند، آیا می‌دانید که جده من خدیجه، دختر خُوَیلَد است؟ آیا می دانید که من فرزند همسر پیامبر شما و خدیجه هستم»؟( بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۳۱۸)

مقاومت و پایداری حضرت خدیجه سلام الله علیها: رفتارهای فروتنانه و مدبرانه خدیجه در برابر پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم و عظمت معنوی او، مورد سرزنش برخی از زنان قریش قرار می گرفت که با مفاهیمی چون راست گویی، امانت داری و خوش رفتاری بیگانه بودند و فلسفه ازدواج زنی ثروتمند با مردی تهی دست را درک نمی‌کردند. ازاین رو، آنان به خدیجه سلام الله علیها طعنه می‌زدند و او را می آزردند و با او رفتارهای نامناسب داشتند. پاسخ خدیجه سلام الله علیها به این همه ناسپاسی و نادانی، تنها مقاومت و پایداری در کنار حضور آرام بخش همسرش بود. او در پاسخ به سرزنش کنندگان می‌گفت: «آیا کسی مانند محمد در نیکویی، نیک رفتاری، خصلت های پسندیده و فضیلت و شرافت، در تمام سرزمین عرب سراغ دارید»؟ ( جمعی از نویسندگان، همسر آفتاب، قم، طاها، ۱۳۸۵، ج ۱، ص ۱۶)

انفاق و احسان حضرت خدیجه سلام الله علیها: یکی از ویژگی های حضرت خدیجه سلام الله علیها این بود که بر اثر تدبیر و تلاش و کوشش در تجارت و امور اقتصادی، از ثروت مندان عصر خود بود. با این همه، او هرگز از یاری فقیران روی بر نمی‌گرداند و خانه اش همواره پناه گاه نیازمندان بود. او در راه تحقق آرمان های اسلام، همه ثروت خود را انفاق کرد و این عمل او برای پیشبرد اسلام، بسیار سودمند و مهم بود؛ تا آنجا که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم فرمود: «ما نَفَعَنی مالٌ قَطُّ مِثلُ نَفَعَنی مالُ خَدیجَةَ؛ هیچ ثروتی هرگز مرا سود نبخشید که ثروت خدیجه به من سود بخشید».( علامه مجلسی، بحارالانوار  ج ۱۹، ص ۶۳)

ساده زیستی حضرت خدیجه سلام الله علیها: حضرت خدیجه سلام الله علیها پیش از ازدواج با پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم خانه ای باشکوه و مجلل داشت. او پس از ازدواج، تمام این جلال و شکوه را به پای همسرش ریخت و آن خانه که پیش از طلوع اسلام پناه گاه مستمندان بود، پس از اسلام پایگاه مؤمنان شد. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم و خدیجه سلام الله علیها با رفتار خود در دوری از تجمل گرایی و با عمل به ساده زیستی، الگوی پیروان و مسلمانان شدند.( جمعی از نویسندگان، همسر آفتاب، قم، طاها، ۱۳۸۵، ج ۱، ص ۴۳)

اُمّ المؤمنين، حضرت خديجه كبري سلام الله علیها دختر خويلد بن اسدبن عبدالعزي نخستين همسر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم از زنان شريف، اصيل و نامدار عرب و اسلام مي باشد. وي با اين كه در عصر جاهليت، در مكه معظمه ديده به جهان گشود و در آن شهر قبيله گرا و طايفه مدار رشد و كمال يافت، در عفت، نجابت، طهارت، سخاوت، حسن معاشرت، صميميت، صداقت، مهر و وفا با همسر،كم نظير بود و وي را در آن عصر، طاهره و سيدۀ زنان قريش می‌خواندند و در اسلام يكي از چهار بانويي كه بر تمام بانوان بهشت فضيلت و برتري دارند، شناخته شد و جز دختر ارجمندش حضرت فاطمه زهراسلام الله علیها، هيچ بانويي اين مقام و فضيلت را نيافت.(رمضان در تاريخ (لطف الله صافي گلپايگاني)، ص ۶۶)

حضرت خديجه كبري سلام الله علیها پيش از ازدواج با رسول خدا صل الله علیه وآله وسلم، در آغاز با هند بن بناس تميمي، معروف به "ابوهاله" و پس از وي با عتيق بن عابد مخزومي ازدواج كرد و از هر دوي آن ها داراي فرزند شد. پس از مرگ همسر دوم، خديجه كبري سلام الله علیها با درايت و خردمندي خويش صاحب دارايي فراوان شد و كاروان هاي متعددي براي بازرگاني به راه انداخت.

کمال روحی و عقلی و حسن ظاهری خدیجه سلام الله علیها سبب شده بود که مردان زیادی اندیشه همسری او را در سر بپرورانند؛ چنان که ابوجهل و ابوسفیان که از جمله مردان ثروتمند و بانفوذ قریش بودند از او خواستگاری کردند؛ ولی خدیجه سلام الله علیها درخواست آنان را رد کرد. خدیجه سلام الله علیها که از راست گویی، امانت داری و اخلاق پسندیده محمد صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم در طی سفر تجاری اش به شام آگاه شده بود و آثار نبوت را در وجود او دیده بود، غنچه مهر و محبتش در مقابل محمد امین و پاک دامن شکوفه زد. با تمایل خدیجه سلام الله علیها و خواستگاری پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم، آن دو پیمان ازدواج بستند و در پی آن، خدیجه سلام الله علیها تمام دارایی و غلامان خود را در اختیار او قرار داد. طبق آنچه که مورخینی همچون محدث اربلی؛ ابن جوزی و دیگران نوشته اند خديجه كبري سلام الله علیها در چهل سالگي با امين قريش، حضرت محمد صل الله علیه وآله وسلم كه در سنّ بيست و پنج سالگي بود ازدواج كرد(تذكره الخواص (ابن جوزي)، ص ۲۷۱؛ كشف الغمه (علي بن عيسي اربلي)، ج ۲، ص ۷۹) و زندگي شرافتمندانه و اصيلي را پايه ريزي كردند، كه در تاريخ بشريت بي همتا و بي مانند است.

خديجه كبري سلام الله علیها به پيامبرصلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم عشق و علاقه ويژه اي داشت و هنگامي كه آن حضرت مبعوث به رسالت شد، تمام توان و دارايي هاي خويش را در اختيار آن حضرت گذاشت، تا در راه اسلام و باروري آن هزينه كند. او نخستين زني بود كه به آن حضرت ايمان آورد و در اين راه مشقت ها و آزارهاي فراواني از سوي قريش و اهالي مكه متحمل گرديد.(رمضان در تاريخ، ص ۷۲)

حضرت خديجه كبريسلام الله علیها در شعب ابی طالب: سران مشرک قریش که از پیشرفت اسلام نگران شده بودند، تصمیم گرفتند با محاصره اقتصادی و قطع شریان های حیاتی مسلمانان، از نفوذ و گسترش اسلام بکاهند. سران قبایل، با هم عهدنامه ای امضا کردند که به موجب آن، ارتباط و معاشرت با پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم و مسلمانان را ممنوع، نیز هرگونه خرید و فروش با هواداران پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم را تحریم کردند. ابوطالب، حامی و عموی پیامبرصل الله علیه وآله وسلم دستور داد مسلمانان به دره ای در میان کوه های مکه که به «شعب ابی طالب» معروف بود بروند. مسلمانان سه سال در محاصره اقتصادی بودند. حضرت خدیجه سلام الله علیها در این سه سال، هیچ گاه پیامبر صل الله علیه وآله وسلم را تنها نگذاشت و چون همیشه به یاری او شتافت و همه ثروت خود را در جریان شعب خرج کرد؛ تا جایی که گفته اند پس از پایان محاصره اقتصادی، دیگر ثروتی نداشت. او همچنین از خویشان خود خواست تا به یاری مسلمانان بشتابند. خدیجه سلام الله علیها سه سال رنج و مشقت شعب را تحمل کرد که می توان آن را اوج فداکاری او در خدمت به اسلام به شمار آورد. پیامبرصل الله علیه وآله وسلم همواره از این خدمت و فداکاری خدیجه یاد می کرد و او را به سبب این ایثار و ازخودگذشتگی می‌ستود.( جمعی از نویسندگان، همسر آفتاب، قم، طاها، ۱۳۸۵، ج ۱، ص ۲۳و ۲۴)

سرانجام اين بانوي فداكار، پس از يك عمر تلاش و كوشش و ۲۵سال خدمت به رسول گرامي صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم و دين مبين اسلام، پس از بازگشت از محاصره قريش در شعب ابي طالب به مكه معظمه، در دهم رمضان سال دهم بعثت، جان به جان آفرينان تسليم و روح مطهرش به اعلي عليين عروج نمود. پيامبراكرم صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم در مدت كوتاهي، دو يار و پشتيبان خويش، يعني عمويش ابوطالب و پس از وي، خديجه كبري سلام الله علیها را از دست داد و از اين باب، بسيار اندوهگين و ماتم زده بودو روزگار سختي را پشت سر مي گذاشت. به همين جهت، سال دهم بعثت را "عام الحزن" (سال اندوه) ناميدند. پس از غسل و كفن بدن مطهر خديجه كبري سلام الله علیها، پيامبرصل الله علیه وآله وسلم وي را در حجون مكه به خاك سپرد.(تاريخ اليعقوبي، ج ۲، ص ۳۵؛ البدايه و النهايه (ابن كثير)، ج۳، ص ۱۵۶؛ كشف الغمه، ج۲، ص ۷۹)

خديجه سلام الله علیها در خانه پيامبرصلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم داراي دو پسر به نام هاي قاسم و عبدالله ]معروف به طيب و طاهر[ و چهار دختر به نام هاي زينب، رقيه، ام كلثوم و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها گرديد.(منتهي الآمال (شيخ عباس قمي)، ج۱، ص ۱۰۸؛ زندگاني چهارده معصوم(ع) (ترجمه اعلام الوري)، ص ۲۱۱)  پيامبراكرم صلی‌الله‌علیه‌وآلیه‌وسلم در شأن همسرش خديجه سلام الله علیها فرمود: سوگند به خدا، پروردگار كسي را بهتر از خديجه نصيبم نكرد. زيرا در حالي كه مردم، كفر مي ورزيدند، او به من ايمان آورد؛ در حالي كه مردم تكذيبم مي كردند، او مرا تصديق كرد؛ در حالي كه مردم محرومم كرده بودند، او با دارايي هاي خود با من مساوات كرد و خداوند از او به من فرزنداني عطا كرد، كه از ساير همسرانم چنين موهبتي نصيبم نشد.(تذكره الخواص، ص ۲۷۳؛  كشف الغمه، ج ۲، ص ۷۸)